درس پنجم: دماوندیه فارسی دوازدهم
۱- ای دیو سپید پای در بند/ ای گنبد گیتی ای دماوند
قلمرو زبانی: دیو سپید: موجودی افسانهای و اساطیری در شاهنامه که به دست رستم کشته میشود. / گیتی: جهان /
قلمرو ادبی: قالب: قصیده / دیو سپید: استعاره از دماوند / ای گنبد: جان بخشی / گنبد گیتی: اضافه استعاری، گیتی مانند ساختمانی است که گنبد دارد / ای دماوند: جان بخشی / پای در بند بودن: کنایه از زندانی بودن / پای در بند بودن دماوند: جان بخشی / مصراع اول، تلمیح دارد به داستان پید از هفت خوان رستم در شاهنامه فردوسی (جنگ رستم با پید) / اغراق: در بلندی دماوند / واج آرایی: صامت د»/
بازگردانی: ای دماوند که همانند پید، اسیر و گرفتار هستی، ای دماوند که همانند بام جهان برافراشته ای.
پیام: ستایش دماوند، اشاره به بلندی دماوند
۲- از سیم به سر یکی کله خود/ زآهن به میان یکی کمربند
قلمرو زبانی: سیم: نقره / میان: کمر، وسط / فعل داری» به قرینه معنوی حذف شده است. /
قلمرو ادبی: جان بخشی: نسبت دادنِ کلاهخود و کمربند به کوه/ سیم: استعاره از برف/ میان: ایهام / کمربند آهن: استعاره از میانه کوه که پر از سنگ‌ها و صخره‌های تیره رنگ است. / جان بخشی: قراردادن سر و کمر برای کوه / تناسب: سیم، آهن؛ سر، کلهخود، میان؛ کلهخود، کمربند؛ میان، کمربند /
بازگردانی: ای دماوند! تو کلاه جنگی سفیدی از نقره (برف) بر سر نهاده ای و کمربندی آهنین (صخره‌ها و سنگ‌ها) به کمر بسته ای.
پیام: وصف دماوند
۳- تا چشم بشر نبیندت روی/ بنهفته به ابر، چهر دلبند
قلمرو زبانی: تا: حرف ربط بیان علت، به معنیِ به این دلیل که» / ت» در نبیندت روی» مضاف الیهِ روی»، جهش ضمیر / نهفتن: پنهان کردن (بن ماضی: نهفت، بن مضارع: نهنب)/
قلمرو ادبی: جان بخشی: نسبت دادن روی و چهره به دماوند و نهفته شدن از مردم / تناسب: روی، چهره، چشم / حُسن تعلیل: سخنور علت پنهان شدنِ قله دماوند را در پشت ابر، بیزاری و دوری کردن از مردم نادان می‌داند.ننه / دلبند: کنایه از گرامی و ارجمند
بازگردانی: چهره زیبای خود را در ابرها پنهان کردهای تا چشم آدمی روی تو را نبیند.
پیام: بیزاری دماوند از مردم، اشاره به بلندی کوه
۴- تا وارهی از دم ستوران / وین مردم نحس دیومانند
قلمرو زبانی: وارهی: رها شوی(بن ماضی: وارست، بن مضارع: واره) / وین: و این / ستور: چهارپا، جانوران چهارپا به ویژه اسب، استر و خر، استعاره از انسانهای پست و نادان / نحس: شوم، بدیمن، بداختر، گجسته، ناهمایون / این بیت با بیت بعد، موقوف المعانی است.
قلمرو ادبی: دَم: نفس، مجاز از سخن / تشبیه: مردم دیو مانند
بازگردانی: برای اینکه از همصحبتی و همنشینی مردم نادان و شومِ دیوصفت رهایی یابی …….
پیام: بیزاری از مردم نادان
ارتباط معنایی دارد با: از این دیومردم که دام و دَدَند / نهان شو که همصحبتانِ بدند
۵- با شیر سپهر بسته پیمان / با اختر سعد کرده پیوند
قلمرو زبانی: سپهر: آسمان / سعد: خوشبختی، متضاد نحس / اختر سعد: ستاره مشتری یا هرمز است که به سعد اکبر مشهور است./ پیوند کردن: خویشاوندی کردن /
قلمرو ادبی: شیر سپهر: استعاره از خورشید (به اعتبار آن که برج اسد خانه اوست) / جان بخشی: پیمان بستن دماوند با خورشید؛ پیوند دماوند با مشتری / اختر، سپهر: تناسب اغراق / این بیت حُسن تعلیل نیز دارد: شاعر علت بلندی دماوند را تلاش او برای دوری از مردم زمانه می‌داند./ تناسب: سپهر، اختر؛ پیمان، پیوند
بازگردانی: با آفتاب پیمان بسته‌ای و با ستاره مشتری پیوند و پیوستگی پدید آورده ای.
پیام: اشاره به بلندی دماوند
۶- چون گشت زمین ز جور گردون / سرد و سیه و خموش و آوند
قلمرو زبانی: گردون: فلک، آسمان (در اینجا روزگار) / خموش: ساکت / آوند: آونگ، آویزان، آویخته / جور: ستم /
قلمرو ادبی: زمین، گردون: تضاد / جور گردون: جان بخشی / گشت: شد، ایهام تناسب در معنای گردیدن و چرخیدن / خموش گشتن زمین: جان بخشی / این بیت با بیت بعدی موقوف المعانی است. / حسن تعلیل: آسمان به خاطر ستم گردون خفه و خموش و معلّق است.
بازگردانی: هنگامی که زمین از بیداد و ستمِ آسمان (روزگار) اینچنین خفه و خاموش و آویزان شد،…
۷- بنواخت ز خشم بر فلک مشت / آن مشت تویی تو ای دماوند
قلمرو زبانی: نواختن: کوبیدن(بن ماضی: نواخت، بن مضارع: نواز)
قلمرو ادبی: مشت کوبیدن زمین به فلک: جان بخشی / ای دماوند: جان بخشی / تو مشت هستی: تشبیه / واج آرایی: صامت ت» و ش» / واژه آرایی: مشت، تو
بازگردانی: زمین از شدت خشم، مشتی بر آسمان کوبید و تو ای دماوند همان مشت زمینی.
پیام:
۸- تو مشت درشت روزگاری / از گردش قرنها پس افکند
قلمرو زبانی: پس افکند: پس افکنده، میراث، به جا مانده (صفت مفعولی مرکب کوتاه) /
قلمرو ادبی: / تشبیه: تو (دماوند) مشت روزگار هستی / مشت روزگار: جان بخشی برای روزگار / واج آرایی ش»، ر»
بازگردانی: ای دماوند! تو مشت بزرگِ خشم و اعتراض دیرینه روزگار هستی که از گذشت روزگاران به ما به جا مانده است.
پیام:
۹- ای مشت زمین بر آسمان شو / بر وی بنواز ضربتی چند
قلمرو زبانی: شو: برو/ بنواز: بزن / مرجع وی» آسمان است / ضربتی چند: ترکیب وصفی وارون (چند ضربت)/ چند: صفت مبهم /
قلمرو ادبی: مشت زمین: جان بخشی و استعاره از دماوند / زمین، آسمان: تناسب، تضاد / مرجع ضمیرِ وی»: آسمان / مصرع دوم: جان بخشی / مشت، ضربت: تناسب
بازگردانی: ای دماوند که مشت زمین هستی! به آسمان برو و چند ضربه بر آسمان بکوب. /پیام: خیزش ضد بیداد
۱۰- نی نی تو نه مشت روزگاری / ای کوه نیَم ز گفته خرسند
قلمرو زبانی: نی نی: نه، قید نفی / نیَم: نیستم / خرسند: راضی /
قلمرو ادبی: مشت روزگار: اضافه استعاری (جان بخشی)/ ای کوه: جان بخشی / گفته: مقصود شاعر، تشبیه در بیت پیشین است یعنی همان تشبیه دماوند به مشت. / واج آرایی: ن»
بازگردانی: نه نه، تو مشت روزگار نیستی. ای کوه من از این سخن خود (تشبیه دماوند به مشت) خشنود نیستم.
شاعر از همانندی دماوند به مشت روزگار خرسند نیست به این دلیل که مشت نشانه اعتراض و ستیز است در حالی که دماوند (مردم تهران یا روشنفکران) در مقابل ظلم و دشمنان خارجی خاموشی گزیدند.
پیام:
۱۱- تو قلب فسرده زمینی / از درد ورم نموده یک چند
قلمرو زبانی: فسرده: یخزده، منجمد، افسرده و غمگین / یک چند: مدتی، چندی /
قلمرو ادبی: فسرده: یخزده، افسرده (ایهام) / تشبیه کوه دماوند به قلب فسرده زمین / وَرَم: آماس، استعاره از برآمدگی کوه / قلب زمین: جان بخشی / قلب، درد، ورم: تناسب / واج آرایی: د» / حسن تعلیل
بازگردانی: ای دماوند! تو قلب سرد و منجمد زمین هستی که از شدت درد و اندوه مقداری آماس کرده است.
پیام:
۱۲- تا درد و ورم فرونشیند / کافور بر آن ضماد کردند
قلمرو زبانی: تا: حرف پیوند به معنیِ برای اینکه» / فرونشیند: فروکش کند / کافور: ماده معطر جامدی که از گیاهانی چون ریحان، بابونه و چند نوع درخت به دست می‌آید. در قدیم به عنوان مرهم و دارو روی زخم می‌مالیدند./ ضماد: مرهم / ضماد کردن: بستن چیزی بر زخم، مرهم نهادن /
قلمرو ادبی: ورم: استعاره از برآمدگی کوه / کافور: استعاره از برفهای قله دماوند / درد، ورم، ضماد: تناسب / حُسن تعلیل / واج آرایی: د»، ر»
بازگردانی: برای این که درد و ورم تو آرام بگیرد و اندکی تسکین بیابد مرهمی از برف بر ورم تو نهاده اند.
پیام:
۱۳- شو منفجر ای دل زمانه / وان آتش خود نهفته مپسند
قلمرو زبانی: نهفته: صفت مفعولی در نقش قید /
قلمرو ادبی: دلِ زمانه: اضافه استعاری (جان بخشی)، / دل استعاره از دماوند (روشنفکران خاموش) / آتش: استعاره از خشم و خروش / تناسب: منفجر، آتش / منفجر شدن: کنایه از اعتراض
بازگردانی: ای کوه دماوند که چون قلب زمانه هستی، آتشفشان کن و بیش از این خرسند مباش که آتش درونت پنهان بماند.
پیام: دعوت به اعتراض
۱۴- خامش منشین سخن همی گوی / افسرده مباش خوش همی خند
قلمرو زبانی: همی گوی: بگو (فعل امر) / افسرده: یخ زده، غمگین / خوش: قید کیفیت / همی خند: بخند (فعل امر) / قلمرو ادبی: خامش نشستن، سخن گفتن: تضاد / جان بخشی: سخن گفتن، خندیدن و خاموش نبودن دماوند / خاموش، افسرده: تناسب / خوش خندیدن: کنایه از افسردگی بدر آمدن / افسرده، خوش: تضاد
بازگردانی: ای دماوند (آگاهان خاموش جامعه)، خاموش و آرام نباش و چیزی بگو (اعتراض کن)، غمگین و ناخوش نباش و با شادی بخند.
پیام:
۱۵- پنهان مکن آتش درون را / زین سوخته جان شنو یکی پند
قلمرو زبانی: سوخته جان: صفتِ مرکب، جانشین اسم، منظور خودِ شاعر» است و مخاطبِ شاعر کوه دماوند»./ یکی پند: پندی /
قلمرو ادبی: آتش: استعاره از خشم و خروش / آتش، سوخته: تناسب / واج آرایی: صامت ن» / سوخته جان: کنایه از دردمند و آزرده
بازگردانی: ای دماوند! خشم درونت را در دلت پنهان نکن، خشمت را بیرون بریز و از این شاعرِ دلسوخته دردمند پندی بشنو.
پیام: دعوت به اعتراض
۱۶- گر آتش دل نهفته داری / سوزد جانت به جانت سوگند
قلمرو زبانی: سوختن: سوزاندن / ت» در جانت» در هر دو مورد نقش مضاف الیهی دارد / حذف فعلِ می خورم» به قرینه معنوی /
قلمرو ادبی: آتش دل: استعاره از خشم و خروش / سوختن جان: کنایه از نابود شدن / واژه آرایی: جان / تناسب: دل، جان
بازگردانی: اگر آتش درونت را بیرون نریزی و در دلت پنهان کنی به جان تو سوگند میخورم که جانت را نابود می‌سازد.
پیام: دعوت به اعتراض
۱۷- ای مادر سرسپید بشنو/ این پند سیاه بخت فرزند
قلمرو زبانی: سیاه بخت فرزند: ترکیب وصفی وارون، منظور خود ملکالشعرا بهار» است. /
قلمرو ادبی: سر: مجاز از مو / مادر سر سپید: استعاره از دماوند، نمادی از مردم و فرهنگ ایران / سپید، سیاه: تضاد / سیاه بخت: کنایه از بدبخت، حس آمیزی / سرسپید: کنایه از پیر (اشاره به برف قله دماوند) / تناسب: مادر، فرزند
بازگردانی: ای دماوند! ای مادر سرسپید و پیر من! پند فرزند بدبخت خودت را بشنو.
پیام:
۱۸- برکش ز سر آن سپید معجر / بنشین به یکی کبود اورند
قلمرو زبانی: معجر: روسری، سرپوش / سپید معجر و کبود اورند: ترکیب وصفی وارون (معجرِ سپید، اورندِ کبود) / اورند: اورنگ، تخت، تخت پادشاهی /
قلمرو ادبی: اورند: مجازاْ فرّ و شکوه، شأن و شوکت / سپید معجر: استعاره از برف روی کوه / از سر برکشیدن معجر سپید: کنایه از دوری از گوشه نشینی، ضعف و خاموشی / بر اورند نشستن: کنایه از قدرتنمایی کردن، فرمانروایی کردن / سپید، کبود: تضاد و تناسب
بازگردانی: ای دماوند، از ناتوانی و خاموشی دست بکش. بر اورنگ فرمانروایی بنشین و توانایی ات را نمایان کن.
پیام:
۱۹- بگرای چو اژدهای گرزه / بخروش چو شرزه شیر ارغند
قلمرو زبانی: بگرای: حمله ور شو (حرکت کن) فعل امر از گراییدن (بن ماضی: گرایست، بن مضارع: گرای) / اژدها: مار / گرزه: ویژگی گونه ای مار سمی و خطرناک / شرزه: خشمگین، غضبناک / ارغند: خشمگین و قهرآلود /
قلمرو ادبی: گرزه، شرزه: جناس ناهمسان / تشبیه در مصرع نخست و دوم / واج آرایی: ش»
بازگردانی: مانند اژدهای بزرگ و کُشنده، حملهور شو و مانند شیر خشمگین و قهرآلود، فریاد و خروش برآور.
پیام: دعوت به اعتراض
۲۰- بفکن ز پی این اساس تزویر/ بگسل ز هم این نژاد و پیوند
قلمرو زبانی: پی: پایه، شالوده / اساس تزویر: پایههای حکومت ریاکار، اضافه استعاری / از پی افکندن: کنایه از نابود کردن / گسلیدن: پاره کردن، جداکردن (بن ماضی: گسل، بن مضارع: گسست) / تزویر: دورویی، ریاکاری / این نژاد و پیوند: منظور نژاد و پیوند ستمگران /
قلمرو ادبی: نژاد، پیوند: تناسب / پی، اساس: تناسب / موازنه
بازگردانی: پایههای این ساختمانلذغذغ ل ستم و ریا را ریشه کن ساز و نسل و نژاد این فرمانروایان بیدادگر را نابود کن.
پیام:
۲۱- بر کَن ز بُن این بنا که باید/ از ریشه بنای ظلم برکند
قلمرو زبانی: بن: ریشه / از بن برکندن: کنایه از نابود کردن کامل / بنا» در مصرع نخست: استعاره از بیداد / از ریشه برکندن: کنایه از نابود کردن کامل /
قلمرو ادبی: برکن، برکند: همریشگی، جناس / بنای ظلم: اضافه تشبیه / واج آرایی ب»، ن»
بازگردانی: این بنای ستم را نابود کن؛ زیرا بنای بیداد را باید ریشه کن کرد و نابود ساخت.
پیام:
۲۲- زین بی خردان سِفله بستان / دادِ دلِ مردمِ خردمند
قلمرو زبانی: زین: از این / سفله: فرومایه، بدسرشت / ستاندن: گرفتن، (بن ماضی: ستاند، بن مضارع: ستان) / داد: حق و حقوق /
قلمرو ادبی: بیخرد، خردمند: تضاد / بی خردان سفله: فرمانروایان ستمگر در زمان سخنور / واج آرایی صامت د»، مصوت -ِ »
بازگردانی: از این فرمانروایان بی خرد پست و فرومایه، حق انسانهای خردمند و آگاه را بگیر.
بیدادظالمان درس چهارم فارسی دهم
دماوند ,ای ,جان ,ادبی ,زبانی ,قلمرو ,قلمرو ادبی ,جان بخشی ,استعاره از ,کنایه از ,ای دماوند ,پنجم دماوندیه فارسی
درباره این سایت