انواع اضافه
در دستور زبان فارسی دو کلمه که پشت سر هم واقع شوند و با کسره به هم پیوند بخورند و با اضافه کردن علامت تر» یا است» ، معنا نداشته باشند یک ترکیب اضافی» هستند که در ترکیب اضافی کلمه اول مضاف »و کلمه دوم مضاف الیه» نامیده می شود. اضافه ها انواع متعددی دارندکه در کتاب درسی با نام تعلقی وغیر تعلقی آمده است اما برای یادگیری بهتر توضیحات زیر کار گشا است. پرکابردترین انواع اضافه عبارت اند از:
1- اضافه ملکی:
گاهی مضاف و گاهی هم مضافٌ الیه کالایی قابل خرید و فروش هستند و برعکس ، دیگری انسان است و امکان مالکیّت دارد:
باغِ حسن (مضافٌ الیه ، مالک» ِ مضاف است) - صاحب ِ خانه (مضاف ، مالک ِ مضافٌ الیه است)
2- اضافه اختصاصی (تخصیصی):
مضاف به مضاف الیه تعلّق دارد و مخصوص مضاف الیه است، اما جنبه ی مالک و مملوک بودن» ندارد. 80% اضافه های رایج در زبان فارسی از این گروه هستند:
چشم ِ حسن - دسته یِ صندلی - عقربه یِ ساعت - ساقه یِ گل - زین ِ اسب - درِ اتاق - کشته ی ِ عشق - مرد ِ جنگ - میدان کارزار - اهل ِ قلم ، نویسنده ی کتاب
3- اضافه بیانی (بیان جنس):
مضاف ٌالیه جنس سازنده ی مضاف را بیان می کند.به این اضافه اضافه ی جنسی هم می گویند:
انگشتر طلا - کاسه ی ِ سفال - نگینِ فیروزه
(اگر به مضافٌ الیه ِ اضافه ی جنسی» ، پسوند ی» بیفزاییم، دیگر اضافه نیستند؛ بلکه تبدیل به ترکیب وصفی دارای صفت بیانی نسبی » می شوند: انگشتر طلایی ، کاسه ی سفالی، نگین فیروزه ای)
4- اضافه توضیحی:
مضاف و مضافٌ الیه هردو از یک جنس هستند ؛ ولی مضاف اسم عام و مضافٌ الیه اسم خاصّ نوع خود است :
دریای ِ خزر - جنگلِ آمازون - کتاب ِ گلستان - رودِ کارون
5- اضافه بنوت (فرزندی):
مضاف یا مضافٌ الیه با یک دیگر رابطه ی پدر و فرزندی» یامادر و فرزندی» یا جدّ و نوه و نوادگی» دارند:
پدر علی - مادر ِ کتایون - موسی ِ عمران - رستمِ دستان - حسینِ فاطمه - مهدی ِ زهرا - عیسی ِ مریم - ناصر ِ خسرو - ابوعلی ِ سینا (حسین پسر عبدالله پسر سینا) - جدّ ِ من - نیای ِ سهراب - مادر بزرگ ِ سیمین
6- اضافه تشبیهی:
بین مضاف و مضافٌ الیه رابطه ی شباهت وجود دارد. در اغلبِ کابردهای ِ این نوع اضافه، جای دو کلمه عوض می شود :
لب ِ لعل= لعل ِ لب - گیسوی ِ کمند = کمند ِ گیسو - ابروی کمان = کمان ابرو
7- اضافه استعاری:
هرگاه مضاف از کلمه ی دیگری گرفته شده و به مضافٌ الیه نسبت داده می شود و در معنای اصلی خودش نیست، بلکه مفهوم مجازی داردو نوعی رابطه ی شباهت بدون ذکر مشبه به در آن وچود دارد . در اضافه ی استعاری، مضافٌ الیه اصل است:
دست ِ روزگار (مجازاً: قدرت روزگار) - چنگال ِ مرگ: (مجازاً : کشنده بودن یا خونخوار بودن ِ مرگ) - خنده ی گل (مجازاً: شکفتن زیبای گل) - گریه ی ابر (مجازاً: بارش ِ باران از ابر)
8- اضافه اقترانی:
هرگاه رابطه ی بین مضاف و مضافٌ الیه همراهی یا بیان علّت و چگونگی انجام کار یا پذیرفتن حالتی باشد، این اضافه پدید می آید. در هر اضافه ی اقترانی ، همزمان چهار ویژگی زیر دیده می شودوکار اصلی با مضاف است.
الف) مضاف جزئی از فعل جمله هست که جنبه ی کنایه ای دارد
ب) مضافٌ الیه یکی از خصوصیات یا اعمال بد و خوب انسان است
ج) کسره ی نقش نمای اضافه» در معنای همراه با» به قصدِ» و از رویِ» می آید
د) می توان مضافِ الیه را از مضاف جدا کرد و حالت قیدی (قید چگونگی، حالت یا علّت) به آن داد
مثال: دست انابت به درگاه خدا بلند کرد: دست بلند کردن:مشغول دعا شدن، انابت: توبه کردن از اعمال مثبت» است ، نقش نمای اضافه در این جا به معنی قصد ِ یا از رویِ بهکار رفته ، می تونگفت:به خاطر توبه»دستش را بلند کرد
قید چگونگی یا علّت
یادآوری: گاهی اضافه ها از نظر نوع با هم تداخل پیدا می کنند؛ بنابراین، حتماً باید در جمله به بررسی یا شناحت آن ها پرداخت. مثلاً چشم ِ نرگس هم می تواند اضافه تشبیهی (چشم همچون گل نرگس) باشد ، هم اضافه ی استعاری (چشم از انسان گرفته شده و به گل نرگس داده شده) ، (و هم اضافه ی اختصاصی)چشم شخصی به نام نرگس.
مثال دیگر: دست ِ امید هم می تواند اضافه ی اختصاصی باشد( دست شخصی به نام امید)، هم اضافه ی استعاری(دست از انسان گرفته و به امیدواری داده شده است) و هم اضافه ی اقترانی (دست همراه با امید یا امیدوارانه)
بیدادظالمان درس چهارم فارسی دهم
ِ ,ی ,مضاف ,الیه ,مضافٌ ,، ,مضافٌ الیه ,اضافه ی ,و مضافٌ ,و به ,رابطه ی
درباره این سایت